Door Daan Vosskuhler
Als redactielid van bewoners033.nl word ik regelmatig geconfronteerd met de vraag wat een burgerinitiatief (BI) is. Niet zo vreemd voor een website waarin het gaat om de inzet van actieve burgers, die gezamenlijk een bijdrage leveren aan een goed leefklimaat in hun buurt, wijk of stad. In de landelijke literatuur op dit gebied komen twee definities naar voren.
Het landelijk bestuur hanteert een definitie in enge zin: ‘Een burgerinitiatief in de Nederlandse politiek is een voorstel dat een kiesgerechtigde, met ondersteuning van 40.000 handtekeningen, kan indienen om een bepaald onderwerp op de agenda van de Tweede Kamer te laten plaatsen’, terwijl de lokale definitie betrekking heeft op: ‘Activiteiten van burgers om vorm te geven aan hun straat, buurt of stad, waarbij burgers zelf bepalen wat er gebeurt en waarbij de gemeente een ondersteunende c.q. faciliterende rol heeft’.
Ik beperk mij tot de laatste plaatsbepaling, maar daar houdt mijn verwarring niet op. Zoals met veel containerbegrippen uit het domein van welzijn, wijkontwikkeling en leefklimaat, dekt de term burgerinitiatief wel een heel breed scala van activiteiten en organisatieverbanden. En als redactielid word ik liever geen dominee, die op basis van exegese moet gaan bepalen wat een BI is en wat niet.
Verdienmodel
Met het verdwijnen van veel vormen van gesubsidieerde zorg+welzijn in de wijken, gemeenten die liever goedkoop faciliteren dan duur organiseren en veel kretologie over de ‘participatie samenleving’, wordt de speelruimte van de burger om in zijn/haar directe omgeving het voortouw te nemen, sterk vergroot. Het is ook een goed medicijn tegen de verlammende werking die er uit gaat van de wijze waarop in de top van de nationale en internationale systeemwereld zaken geregeld worden. Voeg daarbij de economische crisis, die formeel dan wel beëindigd mag zijn, maar dagelijks veel burgers opzadelt met baan en inkomensverlies, en een nieuwe variant van het BI dient zich aan: het burgerinitiatief als verdienmodel.
Daar waar in buurten en wijken taken worden overgenomen van professionals, een enorm appel wordt gedaan op vrijwilligerswerk en deskundigheden en kwaliteiten vereist zijn, die elders een goed inkomen opleveren, is het niet zo vreemd dat de actieve burger financieel gecompenseerd wil worden voor geleverde diensten. En zo dient zich een nieuwe variant aan: het burgerinitiatief als opstap naar een loonvormende onderneming.
Ga je uit van het concept van de wijkeconomie, waarin het ontwikkelen van gemeenschapstaken en/of economische initiatieven betaalde banen schept , dan snijdt het mes aan twee kanten. De buurt wordt er beter van, en het genereert inkomen voor actieve bewoners. De beweging die daarbij hoort is van beneden naar boven, met hechte wortels binnen de lokale gemeenschap.
Top-down
In toenemende mate zie ik echter dat er BI’s in de markt worden gezet met een meer top-down karakter. Nu professionele instellingen krimpen, komt er meer speelruimte voor kleinere spelers in de vorm van adviesbureaus, trainingsinstituten en organisatiedeskundigen die onder de paraplu van het BI hun diensten aanbieden aan gemeenten en de burger. Immers de ‘beginnende burger’ die een initiatief start in buurt of wijk wordt geacht daarbij deskundig begeleid te worden. Dit om mislukking te voorkomen. En in de chaos rond opkomende BI’s hebben gemeenten behoefte aan overzicht. Daar sluiten bovengenoemde bureaus met hun aanbod goed bij aan.
Maar zijn we dan niet terug bij af? Immers onder welzijnswerk ‘oude stijl’ verstonden we toch de van bovenaf opgelegde betutteling, die de burger belemmert om in de ‘eigen kracht’ te komen.
Oude wijn in nieuwe zakken, noem je zoiets. Liever zie ik dat een faciliterende overheid haar beperkte budgetten daar inzet, waar er door bewoners met vallen en opstaan wordt gewerkt aan nieuwe gemeenschapsvormen. En dat er ruimte komt om vooral van elkaar te leren omdat dat nu eenmaal beter past bij de dynamiek van het burgerinitiatief.