Systeemwereld
Op de socialevraagstukken.nl staat een bijdrage die gaat over de veel genoemde kloof tussen systeemwereld en leefwereld: http://www.socialevraagstukken.nl/site/2015/04/30/systeem-en-leefwereld-hoe-de-kloof-te-dichten/. De logica van overheid en instellingen staat daarin recht tegenover de belevingswereld van de burger. De auteur vindt evenwel dat we op moeten houden met het voortdurend opvoeren van een dergelijke in zijn ogen onzuivere tegenstelling.
Bovenwereld
Joris Luyendijk, bekend antropoloog en journalist, trekt momenteel volle zalen met lezingen over de amorele ‘bovenwereld’ van de banken, op basis van zijn onderzoek in London. De reacties uit de zaal zijn vrijwel gelijkluidend: “In Nederland gebeurt precies hetzelfde, en niet alleen bij de banken“.
(http://www.trouw.nl/tr/nl/4492/Nederland/article/detail/3984622/2015/04/28/Het-amorele-systeem-waarin-wij-leven.dhtml)
En hoewel je het ene niet naadloos op het andere aansluit zijn er wel degelijk grote overeenkomsten te bespeuren.
Voorbeelden
Hoeveel voorbeelden moet ik noemen?
Stakende universiteitstudenten, kwetsbare zorgafhankelijken, B.B. &B, asielzoekers, ontslagen professionals in de zorg, financieel uitgeklede ZZP-ers, opgejaagde bijstandtrekkers, wanhopige huurders, en last but not least ‘verontruste Amersfoortse bewoners’, om maar enkele categorieën te noemen.
Wat doet dit met mensen, vraag ik me af.
Burgers die worden doodgegooid met de overheidsmantra dat zij eens wat meer verantwoordelijkheid moeten gaan nemen voor eigen zorg+welzijn. In hun buurt actiever moeten worden om het leefklimaat op peil te houden. Meer moeten excelleren in hun studie. Nog meer sollicitatiebrieven moeten sturen met de hete adem van het UWV in hun nek. Op moeten rotten naar hun geboorteland, waar ze niet meer welkom zijn. Wekelijks naar de Voedselbank moeten gaan. De nieuwe huurverhoging niet kunnen betalen. De waarde van hun woning in aardbevingsgebied Groningen zien verdampen.
Onbegrip, woede en verbijstering
Onbegrip, woede en verbijstering is het resultaat. Een collectief cynisme in de belevingswereld van de burger lijkt onvermijdelijk. Het gevolg is voorspelbaar. Je trekt je terug op het eiland van het eigen welbevinden dan wel overleven, waarin ‘having an good time’ buiten werk en verplichtingen, naadloos aansluit bij het doorgeschoten individualisme dat onze neoliberale samenleving kenmerkt. Zo dreigen we ongemerkt terecht te komen in hetzelfde amorele moeras van de bestuurders uit de systeemwereld dat we hekelen. Het recept: bij alles wat je doet buiten eigen huis en haard scan je eerst het persoonlijke (ego)belang, dat leidinggevend is aan hoe je denkt en handelt. Al het andere is daaraan volstrekt ondergeschikt.
Ik vraag mij af wat dit met mensen doet?
Ik vraag mij af wat dat met mensen doet?
En bewonder mensen die dit proces doorzien, de moed hebben tegengas te geven en gedreven op zoek zijn naar kleinschalige alternatieven.
En soms betrap ik mij erop heimwee te hebben naar de jaren’60 en ’70 van de vorige eeuw toen even de illusie werd gedeeld alle maatschappelijke wanverhoudingen te kunnen kantelen. In die chaos, was er ook dynamiek en bevlogenheid. De samenleving leek zowaar ‘maakbaar’.
Byung-Chul Han en Karl Marx
Voor de vraag tenslotte wat dit alles met de mens doet, verwijs ik naar filosoof Byung-Chul Han, die in een flinterdun boekje : ‘De vermoeide samenleving’ haarfijn uitlegt wat de effecten zijn van “…een prestatiesamenleving die door haar transparantie in staat is gebleken om de ultieme droom van het neo-kapitalisme te verwerkelijken: uitbuiting zonder (expliciete) overheersing. Onderdrukking zonder (expliciet) geweld”.
Even moet ik denken aan een stoffige Karl Marx die schreef: “Die Philosophen haben die Welt nur verschieden interpretiert, es kommt darauf an, sie zu verändern.”
Wie weet hoe dat anno 2015 moet, mag het zeggen!