Redactie: ‘De vermoeide samenleving ‘ geldt als een van de belangrijkste filosofische werken van de laatste jaren. Byung-Chul Han legt in dat werk de wortels bloot van de overbelasting die de moderne burger kenmerkt, een burger die ten onder dreigt te gaan aan zijn/haar eigen ‘positiviteit’ in het streven naar hoger en beter.
Onderstaande samenvatting van zijn essay is geschreven door Tessa Vosskühler, 18 jaar oud, in het kader van een schoolopdracht.
Byung-Chul Han
Byung-Chul Han is een filosoof van Koreaanse afkomst. Hij is in 1959 geboren in Seoul en heeft daar metallurgie gestudeerd. Op zijn twintigste vertrok hij naar Duitsland waar hij in Freiburg literatuur en filosofie studeerde. Sinds 2012 is hij professor aan de Universiteit voor de Kunsten in Berlijn.
Hij kreeg naambekendheid in Korea en Duitsland door de publicatie van zijn essay De vermoeide samenleving. De titel van dit essay is een goede weerspiegeling van het thema van het essay. Volgens Han put de mens zichzelf uit. Niet omdat hij dit moet of ertoe gedwongen wordt, maar omdat we onszelf zien als een project dat kan slagen of mislukken. ”Niet ‘je moet het!, maar ‘je kunt het!” is de slagzin van de hedendaagse prestatiemaatschappij.” Wij zien dit als de ”ultieme vrijheid”, maar volgens Han is deze vrijheid een wolf in schaapskleren. Het leidt tot vrijwillige zelfuitbuiting.
De transparantie die tegenwoordig zo zeer geprezen wordt, speelt hier ook een rol in. En dan gaat het niet alleen om instellingen waarvan transparantie geëist wordt, maar ook om de transparantie die wij onszelf opleggen. Neem de social media. Iedereen presenteert zichzelf van zijn/haar beste kant. Prestaties van anderen sporen aan om onszelf te dwingen het nóg beter te doen. Volgens Han vermoeien we onszelf alleen maar met deze zelf-exploitatie. Deze vermoeidheid mondt uiteindelijk uit in depressies, burn-outs en ADHD.
Ook ons consumptiegedrag maakt onderdeel uit van dit fenomeen. Wij denken een vrije keus te hebben om te kopen wat we willen, maar in werkelijkheid worden we voor het karretje gespannen. Inmiddels gaat het al zo ver dat de consument zelf reclame begint te maken: na een bezoekje aan de Primark maken mensen filmpjes van hun aankopen en uploaden deze op YouTube. Han zegt hierover het volgende: ”Met de share-economie worden deugden als vriendelijkheid en gastvrijheid volledig geëconomiseerd”.
Dit systeem waarin iedereen zich richt op het verbeteren van de eigen prestaties en constant de drang voelt hun successen en aanwinsten te delen, leidt volgens Han tot narcisme. ”Het kapitalisme leidt tot een narcistische fixatie op het zelf, en de depressie is het gevolg daarvan”. Waar het vroeger de bedrijven waren die concurreerden, zijn het nu de individuen zelf. ”Maar het is doodvermoeiend om telkens maar jezelf te moeten zijn, jezelf te moeten uiten, je eigen potentieel te moeten waarmaken.” Het kapitalisme leidt dus tot narcisme en concurrentie en dat op haar beurt tot uitputting en depressie” Liefde is de remedie om uit de depressie te komen, zo stelt Han, maar van échte liefde is weinig te zien in onze samenleving.
Wat is de oplossing dan? Han vindt de oplossing in het niet deelnemen aan de constante communicatie. Hij legt zichzelf het zwijgen op. Toch geeft hij aan niet te kunnen ontsnappen aan het systeem. ”Er moet een manier worden gevonden om ons te bevrijden van het conformisme, de heerschappij van de totale transparantie. Dat is onze opdracht voor de toekomst.”
Ik ben het eens met wat Han zegt over de prestatiemaatschappij waarin we leven. Mensen onderwerpen zichzelf inderdaad aan een enorme druk. Ze willen op zijn minst tippen aan anderen en daar waar mogelijk zelfs nog beter zijn. Mensen zijn zo ontzettend op zichzelf gefocust. Dat merk ik zelf ook.
Door obsessief bezig te zijn met jezelf en de eigen prestaties, loopt de stress snel op. Er is altijd de kans dat iets even niet lukt of dat je niet voldoet aan je eigen eisen. Mensen vragen vaak te veel van zichzelf, met als gevolg op de lange duur een depressie of burn-out. Toch denk ik dat er ook te veel van ons gevraagd wordt door anderen. We leven te snel, omdat er zoveel moet. Daarom denk ik dat het niet alleen belangrijk is om te kijken naar je eigen eisen, maar ook om ”nee” te leren zeggen wanneer je je overvraagd voelt. Dit kan misschien niet altijd, maar met wat creativiteit moet er altijd een oplossing te vinden zijn.
Han draagt als oplossing aan om zich terug te trekken uit de constante communicatie. Ik denk dat deze maatregel te extreem is, maar er zit wel een zekere logica in. Door mee te doen aan bijvoorbeeld social media krijg je al gauw het beeld dat andermans leven enkel rozengeur en maneschijn is. Mensen delen over het algemeen alleen de hoogtepunten van hun leven, waardoor er een onbetrouwbaar beeld ontstaat. Andere vergelijken zichzelf met dit beeld en gaan zich minderwaardig voelen. Maar misschien ligt de oplossing niet in het opheffen van de transparantie, maar het volledig maken ervan. Want zijn we wel echt transparant? Ik denk het niet. Als we écht transparant zouden zijn, zouden we ook onze tegenslagen delen. Dit is dan ook de reden dat ik op mijn blog mijn prestaties en leuke ervaringen deel, maar ook de mindere.
Tessa Vosskühler
( Byung-Chulk-Han, De vermoeide samenleving’, van Gennep, Amsterdam, 2012 (ISBN 978 946 164 0710)