Een paar jaar geleden schreef ik een tiental portretten van buurtbewoners en professionals die ik bewonder en die mij hebben geïnspireerd. In hun omgeving werkten ze als het cement tussen de losse stenen. Met durf, doorzettingsvermogen, humor en creativiteit wisten ze maatschappelijk weinig kansrijke groepen te versterken op de noemer die we tegenwoordig zo goed kennen als ‘eigen kracht’. Daar waar bij anderen de moedeloosheid in de schoenen zou zakken, gingen zij voortvarend te werk. Onvermijdelijk kwam bij mij de vraag op wat deze ‘buurtmentoren’ met elkaar gemeen hadden, los van hun persoonlijke kwaliteiten.
Kortom het domein van universele menselijke waarden die nauw verbonden zijn met de zingeving in het leven. En zo kwam ik terecht in een kleurenschema, nee niet bij de verfafdeling van de bouwmarkt, maar bij het de kleurplaatjes van twee Amerikaanse psychologen.
Don Beck en Christopher Cohan waren de bedenkers van de ‘Spiral dynamics’, die de dynamische groei van waarden, leiderschap en verandering vastlegden in oplopende bewustzijnsfasen waarbij de kenmerken met een kleur werden aangegeven.
Overleven en ‘dikke ikken’
Te beginnen bij ‘rood’ als ‘overlevingsbewustzijn’ waarin ieder terecht komt in een oorlogssituatie of te midden van een levensbedreigende natuurramp. Het overleven ten koste van alles staat dan centraal. Deze fase wordt gevolgd door ‘rood-oranje’ dat staat voor stambewustzijn, waarbij macht van de clan en de daarbij horende rituelen centraal staan. We kunnen daarbij verwijzen naar de recente supportersrellen in Rome. Drugsdealers, loverboy’s, vastgoedmagnaten, corrupte politici en graaiende bankdirecteuren komen elkaar tegen in het ‘oranje’ machtsbewustzijn van de nietsontziende ‘dikke ikken’. Voor de volgende spiraal van ‘oranje-geel’ die staat voor fundamentalistisch (religieus) bewustzijn , waarbij een strikte scheiding wordt gemaakt tussen ‘believers’ en ongelovigen, kunt u de recente voorbeelden zelf wel bedenken.
Dan volgt ‘geel’ als vooruitgangsgeloof op basis van exploitatie van mensen en natuur, ook wel het ‘doelrationele bewustzijn’ genoemd, zoals je dat bij multinationals en delen van de wetenschap en politiek kunt tegenkomen.
Grensovergang
Om dan eindelijk te belanden in de bewustzijnsfasen ‘groen’ en ‘blauw’ die als grensovergang worden gezien. Hier wordt ‘inclusief’ gedacht: het denken dat de ander niet uitsluit. Is er sprake van milieubewustzijn, opkomen voor kansarmen en de dialoog van het ont-moeten. Om tenslotte te belanden in het blauwe ( of turquoise) spirituele bewustzijn waar liefde en compassie voor de medemens als wapen centraal staat, als het ultieme dienend vermogen van de mens.
U raad het al: vrijwel alle door mij geportretteerde ‘buurtmentoren’ zitten in de groene en blauwe dynamiek. Echter omdat ze alle fasen doorlopen hebben, kunnen zij zich ook inleven in de andere kleurelementen, de taal ervan spreken en wijzen op de schaduwkant. Het is het vermogen om jezelf te herkennen in de ander, als opening voor contact en verandering.
Kameleon
Heeft u uzelf al een kleurtje toebedeeld? Dan kunt u wellicht ook ontdekken dat u het vermogen hebt van de kameleon die meekleurt met zijn omgeving. Niet vanuit opportunistische motieven, maar vanuit het inzicht dat de sleutel tot verandering begint bij herkenning, opdat dit kleurenverhaal niet wordt misbruikt om de ander als ‘inferieure kleur’ weg te zetten. En wie weet, misschien hebt u wel ontdekt dat er een ware buurtmentor in uw schuilt!